ԴԱՎԻԹ ՍԱՐԱՊՅԱՆ

ԴԵՎԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ

հեղինակ` Էդիկ Նադարյան

Շահումյանում մարտ էր ահեղ, երկնքում՝ գորշ ծիածան,
Համազարկ էր չորս կողմ վառվել, տղերքն իրարով անցան,
Սև թռչուններն անվարան՝ չարագույժ լուրը տարան,
Հերոսի մայրը կանչով՝ ծամը պոկեց ծնկաչոք:

Էդիկ Նադարյան – Դևի հիշատակին

ԴԱՎԻԹ ՍԱՐԱՊՅԱՆ (Դև)

Դավիթ Էդուարդի Սարապյան (Դև), Ազգային-արցախյան պատերազմի ազատամարտիկ, ազատագրական շարժման գործիչ, գրող։
Ծնվել է 1966 թվականի փետրվարի 4-ին Երևանում: Դավիթ Սարապյանի հայրը՝ Էդուարդ Սարապյանը, 1959-1984 թթ. եղել է Երևանի գլխավոր ճարտարապետը (Հայաստանի վաստակավոր ճարտարապետ, վաստակավոր շինարար, նրա գործերից են կապի նախարարության շենքը, «Արմենիա» հյուրանոցը, կենտրոնական հանրախանութը, պետական պատկերասրահի շենքը, կենտրոնական փոստի շենքը, Հանրապետության հրապարակի ջրավազանը, կոմոզիտորների շենքը և այլն), իսկ մայրը՝ էմմա Սարապյանը, կիբեռնետիկ էր (որոշ նյութերում նշվում է, որ նա եղել է հայ առաջին կին կիբեռնետիկը): Դավիթն ընտանիքի միակ երեխան էր:
Առաջին դասարան ընդունվելու ժամանակ տղային հարցրել են, թե ինչ հեքիաթ կպատմի: Պատասխանել է, թե ուզում եք՝ պատմեմ Բեռլինի գրավումը:
Դեռևս մանուկ հասակից Դավթի մոտ սկսում են դրսևորվել արտասովոր ունակություններ: Նա հրաշալի նկարում էր, շատ կարդում, դպրոցական տարիներին գրում էր քնարական բանաստեղծություններ և պատմվածքներ: Արդեն փոքր տարիքում նա իրեն դրսևորում էր որպես իսկական ասպետ, ուներ պատվի և արժանապատվության զգացում: Թույլերին հովանավորելու, անպաշտպաններին պաշտպանելու ներքին մղում ուներ, օժտված էր արդարության զգացումով, ինչի համար նրան անվանում էին «դպրոցի խիղճ»:
Դերժինսկու անվան միջնակարգ դպրոցն ավարտելուց հետո Դավիթն ընդունվում է Երևանի պոլիտեխնիկական ինստիտուտի կիբեռնետիկայի ֆակուլտետ: Երբ նա սովորում էր երկրորդ կուրսում, ուսանողներին զրկում են զինվորական ծառայությունից ազատվելու հնարավորությունից: Այդ ժամանակ Դավիթը -9 կարճատեսություն ուներ և կարող էր ազատվել ծառայությունից, սակայն որոշում է գնալ բանակ՝ համարելով, որ տղամարդը պետք է անցնի քաջության դպրոց:
1984թ. մայիսին մեկնում է բանակ: Ծառայում է Բայկոնուրի զորամասում, ապա` Խմելնիցկու մարզում, որտեղ տիրող ամենաթողությունն ու կամայականություններն էլ շատ շուտ սթափեցնում են նրան: Դեպքերի ճակատագրական բերումով Դավիթը մենակ է մնում այլադավանների հետ: 1985թ. հոկտեմբերին նրան դատապարտում են այն բանի համար, որ միայնակ կռվելով տասը հոգու դեմ՝ պաշտպանել էր իր պատիվը: Թեև դատավարության ընթացքում Դավիթը հայտարարում է, որ կոնֆլիկտը ազգամիջյան բնույթ է ունեցել, այլ ոչ կենցաղային, ինչպես որ ցանկանում էին ներկայացնել, այդուհանդերձ նրան դատում են և դատապարտում 4 տարվա ազատազրկման, ինչի մասին գրում է` «Ես խաչ քաշեցի կյանքիս վրա ամենահետաքրքիր տեղում»:
Բանտից դուրս գալուց հետո Դավիթն ինստիտուտ չի վերադառնում: Համարում էր, որ դա իր կոչումը չի, և համակվել էր գրելու ցանկությամբ: Նրա ստեղծագործություններում կարելի է հանդիպել ազատազրկման մեջ անցկացրած «1000 օրերի» հիշատակումը: Այնուհետ դարձել է իրենց բարեկամ, ռեժիսոր Գենադի Մելքոնյանի օգնականը, աշխատել իբրև երկրորդ ռեժիսոր: Միասին Օդեսա էին մեկնել: Տեղի կինոստուդիայում էլ Դավթի «300 վայրկյան» վիպակը, որտեղ պատմել է անազատության մեջ գտնվող մարդկանց մասին, բարձր գնահատականի է արժանացել, պատրաստվում էին ֆիլմ նկարահանել դրա հիման վրա:
24 տարեկան հասակում Դավիթն այլևս կարող էր հանգիստ վայելել կյանքը երևանյան բնակարանում, ստեղծագործել: Շատերը հենց այդպես էլ վարվեցին, բայց ոչ նա:
Սկսվում է արցախյան պատերազմը, և Դավիթը վճռականորեն գրիչը փոխարինում է զենքով ու 1990թ.-ին մեկնում ռազմաճակատ, առաջապահ գիծ, ընդունվում է լեգենդար հրամանատար Լեոնիդ Ազգալդյանի «Անկախության բանակի» շարքերը: Դավիթը դեռ մանկուց ճանաչում և պաշտում էր Լյոնյային` իր ընտանիքի մտերիմ բարեկամին: Լեոնիդն էլ հաճույքով էր շփվում փոքրիկ Դավթի հետ, և ինչպես գրում է Դավիթն իր պատմվածքներից մեկում, սովորեցնում էր նրան լողալ, կրակել, նույնիս կռվել և… տղամարդու պես լաց լինել, այնպես, որ ոչ ոք չնկատի:
Հետագայում նրանց ընկերությունը վերաճում է երկու ինտելեկտուալների ընկերության: Երկուսն էլ խորապես գիտակցում էին մտավորականության պատասխանատվությունը ժողովրդի առջև` հատկապես ծանր փորձությունների պահին: Երկուսն էլ պատվով կատարեցին իրենց կարևոր առաքելությունը:
Դավիթը մշտապես հայտնվում էր ամենադժվարին տեղերում, առաջապահ դիրքերում` բոլորին վարակելով իր քաջությամբ ու վճռականությամբ: Նա մասնակցել է Շահումյանի շրջանի Բուզլուխ, Մանաշիդ, Կարաչինար, Էրքեջ գյուղերի, Գետաշենի, Հադրութի շրջանի ինքնապաշտպանական մարտերին: Հայ ռազմիկի ուժը թշնամու վրա սարսափ էր տարածում, և պատահական չէ, որ ադրբեջանցիները նրան անվանում էին «ԱՀԵՂ ԴԵՎ»:

Դևը հաճախ խորամանկությամբ ու հմտությամբ թշնամու մոտ բազմաքանակ զորքի տպավորություն էր ստեղծում և ստիպում նրան խուճապահար նահանջել:
1991թ. սեպտեմբերին հատվում են Դավթի և լեգենդար Կոմանդոսի՝ գեներալ-մայոր Արկադի Տեր-Թադևոսյանի, մարտական ճանապարհները: «Դավիթն անմիջապես աչքի ընկավ. բարձրահասակ, ինտելիգենտ, ներկայանալի: Զարմացնում էր իր էրուդիցիայով, կարդացածությամբ, բայց, դրանով հանդերձ, երբեք չէր ընդգծում իր գերազանցությունը: Բոլորիս հիացնում էր նրա հումորի զգացումը. նրանից կատակների ու սրախոսությունների տարափ էր հորդում: Եվ, իհարկե, ապշեցնում էր նրա բնածին ռազմական տաղանդը: Ընդունակ էր ամենաբարձր մասնագիտական մակարդակով մշակել ռազմավարական բարդ գործողություններ և նույն հաջողությամբ իրականացնել դրանք: Օժտված էր մարտական ու մարդկային հազվադեպ հատկություններով: Երբեք որևէ բան ուրիշի վրա չէր գցի, ստանձնում էր ամենաբարդ ու վտանգավոր առաջադրանքները: Իմ ամենալավ հրամանատարներից էր, ում անվերապահ վստահում էի: Իր մարտական գերազանց կարողությունները դրսևորեց հատկապես Տող գյուղի ազատագրման ժամանակ: Այդ գործողությունը, որ մշակեց ու ինքն էլ կատարեց, դարձավ ֆանտաստիկ իրականություն», — պատմում է Կոմանդոսը:
Այո, Դավիթը լավ գիտեր Հադրութի շրջանի այդ գյուղը: Մոր հարազատ գյուղն էր, և այնտեղ՝ պապի տանը, ադրբեջանցիները շտաբ էին հիմնել: Մութը վրա հասնելուն պես Դավիթը մենակ, զգուշությամբ մոտենում է գյուղին, վերացնում ժամապահներին ու քայլում դեպի միակ լուսավորված տունը՝ պապի օջախը: Օմոնականներն այնտեղ աղմկոտ խնջույք էին սարքել. Դավիթը բարձրաձայն կանչում է օմոնի պետի անունը: Վերջինս մոտենում է պատուհանին ու Դավիթը` «բռնիր» գոռալով, նրա վրա է նետում նռնակների կապուկը: Ուժեղ պայթյուն է լինում և տունը փլվում է: Դրան հետևում է մեր մարտիկների կենտրոնացված գրոհը, և օմոնականները դուրս են շպրտվում գյուղից: Այս գործողությունն առանձնահատուկ նշված է ՀՀ ԳԱԱ-ի «Հայաստանի պատմություն» ֆունդամենտալ աշխատության մեջ, որտեղ Դավթի մեծադիր լուսանկարի տակ գրված է. «1991թ. հոկտեմբերի 30-ին ազատագրվեց ռազմական մեծ նշանակություն ունեցող Տող գյուղը: Առանձնակի արիությամբ աչքի ընկավ Դավիթ Սարապյանը՝ Դևը»:
Տուն դառնալով՝ սովորաբար զուսպ Դավիթն ուրախությամբ հայտնում է մորը. «Քո հարազատ գյուղն ազատագրված է: Հիմա պետք է ազատագրել հորս հարազատ քաղաքը՝ Էրզրումը…»: Դա մոր և որդու վերջին հանդիպումն էր…
Շուտով Դավիթը նորից մեկնում է Շահումյան, մասնակցում վերջին մարտին՝ Թոդան գյուղի համար, որտեղից անխնա ռմբակոծվում էին հայկական գյուղերը: Այնտեղ էլ զոհվում է, 1991թ. դեկտեմբերի 10-ին` փայլուն կատարելով մարտական առաջադրանը:
Տարիներ անց հրատարակվում է Դավիթ Սարապյանի գրական ժառանգությունը: Նրա ընդհատված կյանքը կրկին բոցավառվում է հրատարակված ձեռագրերում և դրա շնորհիվ` պահպանվում ու վերափոխվում:
1996թ. ՀՀ նախագահի հրամանագրով Դավիթ Սարապյանը պարգևատրվել է «Արիության համար» շքանշանով:
Դևի աճյունն ամփոփված է Երևանի Եռաբլուր զինվորական պանթեոնում։ Երևանի Ջոն Կիրակոսյանի անվան թիվ 20 դպրոցում բացվել է Դավիթ Սարապյանի անունը կրող դասարանը։