ՎԱՐԴԱՆ

ՎԱՐԴԱՆ

Խոսք և երաժշտություն՝ Դավիթ Ամալյանի

Երկնեց ինչպես մի նոր ծնունդ մեր դարի,
Առյուծ հերոս ծնվեց հայոց աշխարհի,
Նորից հերոս Վարդան ծնեց հողը հայրենի,
Նրա հոգու կանչով գնաց զորեղ պայքարի:

Կրկներգ
Հպարտ կանգնեք հայոց սեգ ժայռեր,
Դեհ, դղրդացեք, հայոց լեռներ,
Ունենք առյուծ Վարդան հերոսներ,
Նրա հոգով ապրող մանուկներ,
Հերոսի ուխտով երդվյալ զինվորներ,
Մասիսը տուն բերող հայ քաջեր:

Վարդանը զինվոր էր վեհ գաղափարի,
Հարուստ սխրանքներով, գործով քաջարի,
Առաջնորդ էր մարտի ելած հայոց քաջերի,
Նահատակվեց հանուն մեր ազատ Մասիս սարի:

Հայոց մայրեր, ձեզ փառք, ձեզ նոր ծնունդներ,
Պարգևեք հայ ազգին Դուշման Վարդաններ,
Սասնա Դավթին ձգտող ահեղ հայոց մարտիկներ,
Տիգրան Մեծին փարոս կնքած հայ կամավորներ:

Դավիթ Ամալյան, Արդեն Գրիգորյան (Ասո), Կարեն Միրզոյան – Վարդան

ՎԱՐԴԱՆ ՍՏԵՓԱՆՅԱՆ

Վարդան Ստեփանյանը (Դուշման Վարդան) ծնվել է 1966 մարտի 9-ին՝ Երևանում:
Քանի որ Վարդանի մայրը աշխատում էր գրադարանում, փոքրիկ Վարդանն ինքնըստինքյան դարձավ գրադարանի մշտական այցելուն, այնուհետև նաև հավատարիմ ընթերցողը: «Խաղալ» սկսել է գրքերով, դրա համար էլ հետագայում պիտի ասեր. «Ես մանկուց սիրում եմ գրքերի հոտը»:
Սովորել է Երևանի Հ. Թումանյանի անվան թիվ 32 դպրոցում՝ լինելով ընկերների և ուսուցիչների հիացմունքի առարկան: Դպրոցն ավարտել է գերազանցությամբ:
Դպրոցն ավարտելուց հետո Վարդանը դիմել է զինկոմիսարիատ՝ իրեն Աֆղանստան դեսանտային զորամաս ուղարկելու՝ որպես իր որոշման պատճառ նշելով. «Հայն իրավունք չունի հնոցպան ու խոհարար դառնալու: Մեզ ռազմագետ զինվորներ են պետք, դարավոր թշնամի ունենք»: Կամավոր մեկնելով Աֆղանստան՝ մեկ տարի շարունակ թաքցրել է իր զինվորական ծառայության վայրը՝ մորն անհանգստություն չպատճառելու համար: Նամակներ է գրել, իբրև թե ծառայում է Հունգարիայում: Միայն մեկ տարի անց է Զարիկ մայրիկը պատահաբար իմացել ճշմարտությունը, բայց այս անգամ էլ է Վարդանը կարողացել պատասխան գտնել. «Ես հավատում եմ, որ Հայոց բանակի զինվոր եմ դառնալու»:
1986 թվականի մայիսին Վարդանը վերադառնում է Աֆղանստանից և արդեն օգոստոսին ընդունվում ԵՊՀ իրավաբանական ֆակուլտետ՝ գրելով հիանալի քննական շարադրություն «Իմ սիրած կինոնկարը» վերնագրով, որի վերջին տողերը մխվում են մարդու հիշողության մեջ. «Կռվել ու զոհվել հայրենիքի համար մարդու սրբազան պարտքն է: Ա՜խ, երանի այն մարդուն, ով Մասիսը տուն կբերի»:
Դրա համար էլ 1988-ի առաջին իսկ օրերից միանգամից նետվեց պայքարի մեջ՝ դիմելով միայն ու միայն գործնական քայլերի՝ մինչև վերջ էլ զերծ մնալով ճառերից ու նեղ անձնական շահերից: Նա ի ծնե գաղափարի ու գործի զինվոր էր:
Միշտ սիրում էր կրկնել, որ կռվելու կամքը կորցրած ազգն իրավունք չունի գոյատևելու, և որ թշնամու ամեն մի քայլը պիտի պատասխան ստանա. «Խաղաղ, թե պատերազմի միջոցով, միևնույն է, մեր հողերը պետք է ետ վերցնենք»:

Վարդանի մարտական ուղին սկսվում է Իջևանի, Դիլիջանի, Նոյեմբերյանի, Տավուշի, Գորիսի, Կոռնիձորի ինքնապաշտպանական մարտերով, այնուհետև Երասխավանի սահմանների պաշտապնություն, հետո՝ ինքնապաշտպանական մարտեր Շահումյանում, Մարտակերտում, Ասկերանում, որոնց հաջորդում են Լեսնոյը, Կրկժանը, Բուզլուխը, Զառիսլուն, Բերդաձորը, Լաչինը, Շուշին: Եվ սա դեռ ամբողջը չէ:
Վարդանը ոգեշնչում էր Արցախ մեկնող նորակոչիկներին: Ձեռքը վերցնելով մի բուռ հող՝ ասում էր.
«Սիրեք նրան, ինչպես սիրում եք ձեր հորն ու մորը, որովհետև մեր հողը մեր բոլորիս ծնողն է»:
Վարդանին ներկայացնում են թե որպես սկզբունքային, ազնիվ, մարդասեր ու հայրենասեր, հավասարակշռված ու զուսպ մարդու, թե որպես հիանալի ռազմագետի, մեծ հրամանատարի ու առաջնորդի, ով ռազմի դաշտում դառնում էր կրակոտ ու առույգ՝ ոգեշնչելով զինվորներին: Նրանից կարելի էր շատ բան սովորել:
Ահա թե ինչպես է Վարդանին բնութագրում գեներալ-մայոր Արկադի Տեր-Թադևոսյանը.
«Դուշմանը մարտի դաշտում համարձակ էր, նախաձեռնող: Նա միշտ այնտեղ էր, որտեղ պահանջվում էր առավելագույն պատասխանատվություն ու համարձակություն»:
Վարդանը պատերազմի իր անբեկանելի օրենքներն ուներ. «Իմ պատերազմում կանայք ու երեխաներ չպետք է զոհվեն: Եթե այս մանուկը մեծանա ու նորից զենք վերցնի, ի՞նչ է պատահել, այդ ժամանակ էլ իմ որդին զենք կվերցնի»:
Դեռ 88-ին որոշել էր, որ առաջինը պիտի մտնի Շուշի և Լաչինով տուն գնա: Հաճախ ինքնամոռաց կրկնում էր՝ «չքնա՜ղ Շուշի»: Երբ մայիսի 9-ի լուսաբացին մեր զինվորները մտան քաղաք և զինապահեստի վերածված Ղազանչեցոց եկեղեցու գլխին ծածանեցին Հայոց եռագույնը, Վարդանը որտեղից որտեղ շամպայնի մի շիշ է գտնում, իրեն գցում գերեզմանոց և շամպայնը կաթիլ առ կաթիլ լցնում շիրիմներին՝ ասելով. «Մե՛ր պապեր, Շուշին ազատագրված է, հանգստացե՛ք»:
Նա գիտեր, որ իր նմանները պատերազմից չեն վերադառնում, բայց և վստահ էր, որ իրեն գնդակ չի դիպչի, եթե զոհվի, ապա միայն դավադիր ականից: Կանխազգում էր, և երբ հուլիսի 3-ին պիտի գնային տարածք ուսումնասիրելու, ընկերներին պատվիրել էր.
«Եթե զոհվեմ, գեղեցիկ հագնված, զինվորին վայել կեցվածքով կգաք, լաց չլինեք, գլխիս տակ էլ դաշույն կդնեք, որ այնտեղ էլ պայքարեմ անարդարությունների դեմ»:
Վարդանը զոհվեց 1992 թվականի հուլիսի 3-ին, երբ իր զինվորական ընկեր Երոի (Արմեն Երիցյան) և Արայիկի (Արա Ավագյան) հետ մարտական առաջադրանք էր կատարում ԼՂՀ Մարտունու շրջանի Մյուրիշեն գյուղի մոտակայքում։
Դումանը հետմահու պարգևատրվել է ԼՂՀ «Մարտական խաչ» 1-ին աստիճանի շքանշանով, «Շուշիի ազատագրման համար» մեդալով:
Երևանի Գարեգին Նժդեհի 56 հասցեում գտնվում է Վարդանի անվան տուն-թանգարան-գրադարանը, որի ամեն մի անկյունում լույս ու ջերմություն կա:
Վարդանը շարունակում է ապրել նաև Շուշիում, որտեղ նրա անունով փողոց կա: Դա այն փողոցն է, որով Դուշմանն առաջին անգամ քաղաք է մտել…